NIK skontrolował viaTOLL: Ocena pozytywna, ale są nieprawidłowości

Kłopotliwe bramownice

Kontrolerzy NIK ustalili, że do wykonania części bramownic, na których zamontowano urządzenia elektronicznego poboru opłat wykorzystano materiały niespełniające norm, dopuszczone do obrotu na podstawie sfałszowanych świadectw odbioru. – Z uwagi na to, że elementy bramownic są zawieszone bezpośrednio nad przejeżdżającymi pojazdami, stwarza to ryzyko zagrożenia życia i zdrowia uczestników ruchu drogowego – wyjaśnił Krzysztof Kwiatkowski, prezes NIK, podczas prezentacji raportu.

Nieprawidłowości dotyczą około 100 bramownic na drogach województwa śląskiego i małopolskiego oraz na odcinku autostrady A2. Zaobserwowano na nich pęknięte zgrzewane szwy metalowych kształtowników. Zostały one wprowadzone do obrotu na podstawie sfałszowanych świadectw odbioru – To są dokumenty, które umożliwiły, aby w oparciu o metalowe części udało się wybudować bramownice na terenie Polski. To jest firma zagraniczna i cała sytuacja ma szerszy zasięg – tłumaczy prezes NIK.

Kolejna uwaga dotyczy tego, że sieć viaTOLL tworząca układ pomiarowy nigdy nie była objęta kontrolą metrologiczną. – Tym samym nie została zapewniona weryfikacja rzetelności elektronicznego poboru opłaty całego układu pomiarowego, a co za tym idzie rzetelności w naliczaniu opłat i nakładaniu kar pieniężnych. I to pomimo założeń, że viaTOLL ma do 2018 roku wygenerować z opłat przychody w wysokości 12 mld zł – zauważa Krzysztof Kwiatkowski.

NIK z listą zarzutów

Zarzuty dotyczyły także tego iż viaTOLL nie funkcjonuje na autostradach koncesyjnych, na których opłaty są pobierane manualnie. Stanowi to spore utrudnienie dla kierowców i jest spowodowane brakiem odpowiednich przepisów prawa, które umożliwiłyby objęcie wszystkich płatnych dróg jednolitym systemem poboru opłat. W tej kwestii toczą się rozmowy między koncesjonariuszami, GDDKiA i Ministerstwem Transportu, jednak do tej pory nie osiągnięto porozumienia.

Oceniono również, że wielokrotnie nakładano niesłuszne kary pieniężne na kierowców, z powodu nieuiszczenia opłaty elektronicznej. Kierowców, którzy nie uiścili opłaty elektronicznej, karano w sposób niezgodny z przepisami ustawy. Wysokość kar za przejazd bez opłaty po tej samej drodze krajowej była bowiem uzależniona od liczby bramownic, przez które przejechał pojazd. Prowadziło to do niedozwolonej kumulacji kar za nieuiszczenie opłaty za jednorazowy przejazd tą samą drogą krajową.

Kontrolerom NIK nie spodobało się, że odbiory techniczne bramownic wraz ze wszystkimi urządzeniami przeprowadzono dopiero po upływie 10-14 miesięcy od uruchomienia sieci viaTOLL. Konsekwencje testowania sieci w trakcie eksploatacji ponosili użytkownicy dróg.

Co więcej, według NIK użytkowanie sieci viaTOLL rozpoczęto mimo braku wymaganego przepisami oznakowania dróg. Chodzi o znaki, które informują kierowców, że przejazd określoną drogą publiczną jest płatny. Pierwsze tego rodzaju znaki pojawiły się na drogach dopiero w październiku 2011 roku (czyli po trzech miesiącach od uruchomienia sieci).

Wskazano, że sieć viaTOLL została uruchomiona pomimo niezakończenia budowy wszystkich planowanych punktów elektronicznego poboru opłaty (uruchomiono ok. 100 z ponad 400 bramownic). Tym samym do września 2011 r. elektroniczny system poboru opłat był nieszczelny. GDDKiA zadbała jednak o interes publiczny i potrąciła wykonawcy z powodu opóźnień blisko 48 mln zł (na tyle oszacowano wielkość utraconych przychodów).

Bramownice to nie elementy BRD

Krzysztof Kwiatkowski oznajmił, że bramownice zostały nieprawidłowo zakwalifikowane do kategorii urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego (BRD). W konsekwencji ponad 500 bramownic wzniesiono na drogach bez uzyskania pozwolenia na budowę, ponieważ urządzenia z kategorii BRD takich pozwoleń nie wymagają. NIK odnotowuje, że co prawda trwają obecnie prace zmierzające do zamontowania na bramownicach urządzeń związanych z bezpieczeństwem ruchu drogowego (np. czujników stacji meteorologicznych). Przyszłe i potencjalne wykorzystanie bramownic nie zmienia jednak ich podstawowego przeznaczenia, które nie jest związane z ochroną życia, zdrowia i mienia uczestników ruchu drogowego. Tym samym zakwalifikowanie bramownic do kategorii urządzeń BRD było nieprawidłowe.

– W toku kontroli stwierdziliśmy, że to nie są elementy BRD, ponieważ one są wyraźnie definiowane przez rozporządzenie ministra transportu. Bramownice służą czemu innemu, a mianowicie systemowi nadzorowania, czy pojazdy jeżdżące po polskich drogach uiszczają opłaty – wyjaśnił prezes Najwyższej Izby Kontroli.

Operator systemu potrzebował kilku godzin na zpoznanie się z raportem. Jego stanowisko przedstawiamy tutaj.

Krajowy System Poboru Opłat (KSPO) został uruchomiony 1 lipca 2011 roku. Sieć viaTOLL uruchomiona w niespełna osiem miesięcy od podpisania umowy zastąpiła nieefektywnie działający system winietowy. Sieć oparta jest na technologii komunikacji bezprzewodowej. W jej skład wchodzą bramownice wzniesione na drogach z urządzeniami umożliwiającymi odbiór i przekazanie sygnału z viaBOX zamontowanego w samochodzie ciężarowym do centrum operatora systemu i tym samym elektroniczne pobranie opłaty za przejazd drogą publiczną.

Wdrożenie KSPO stworzyło Polsce warunki do wprowadzenia Europejskiej Usługi Opłaty Elektronicznej, pozwalającej na używanie w pojazdach tylko jednego urządzenia do naliczania opłat za przejazd po płatnych drogach w całej Unii Europejskiej.